داستان ساخت سقاخانه «اسماعیل طلا»

سقاخانه در معماری سنتی ایرانی، فضا‌های کوچکی در معابر عمومی است که اهالی و کسبه برای آب دادن به رهگذران تشنه، آن را درست می‌کردند. سقاخانه معمولا متشکل از ظروف سنگی بزرگی بود که آب آشامیدنی را در آن‌ها می‌ریختند و پیاله‌هایی را با زنجیر به آن‌ها می‌بستند.

بانیان سقاخانه به قصد ثواب بردن و سیراب کردن تشنگان، اقدام به ساخت و نگهداری از آن‌ها می‌کردند. برخی سقاخانه‌ها دائمی بود و برخی دیگر در زمان‌های خاص به‌ویژه در ایام عزاداری محرم برپا می‌شد.

برای اینکه رهگذران در شب بدانند که سقاخانه کجاست، در اطراف آن‌ها شمع‌هایی روشن می‌شد. درمیان سقاخانه‌هایی که وجود دارد، سقاخانه اسماعیل‌طلای حرم مطهر امام‌رضا (ع) از معروف‌ترین است.این سقاخانه در مرکز صحن عتیق (انقلاب اسلامی) روبه‌روی پنجره فولاد، قرار دارد و از قدیمی‌ترین سقاخانه‌هاست.

در فاصله سال‌های ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ هجری قمری به دستور نادرشاه افشار، سنگابی یکپارچه از سنگ مرمر درکنار جوی آبی که آن زمان از وسط صحن عتیق عبور می‌کرده است، نصب می‌شود تا مردم برای رفع تشنگی از آبِ درون این سنگ، استفاده کنند. نادرشاه این سنگ را در جنگ هرات به غنیمتگرفته بود.

در زمان فتحعلی‌شاه یکی از دولت‌های خارجی، بسته‌ای را به‌عنوان هدیه برای دربار می‌فرستد. شاه قصد باز کردن بسته را دارد، اما یکی از سرداران وی به نام اسماعیل‌خان که بسته را مشکوک می‌بیند، درخواست می‌کند این کار در محوطه کاخ به‌وسیله خدمتگزاران انجام شود تا احتمال سوء‌قصد از شاه دور بماند.

اتفاقاً هنگام باز کردن، بسته منفجر می‌شود. فتحعلی شاه به‌رسم سپاس از دور‌اندیشی وی، هم‌وزن اسماعیل‌خان به او طلا اهدا می‌کند. این سردار، طلا‌ها را صرف ساختن جایگاه آن سنگاب می‌کند تا گنبد و پایه‌های سقاخانه با روکشی از طلا مزین شود، از همین‌رو آن سقا‌خانه به «سقاخانه اسماعیل‌طلایی» شهره می‌شود.

لازم به یادآوری است که در گذشته، آب سقاخانه اسماعیل‌طلایی از طریق چشمه‌ای به نام چشمه‌ گیلاس در فاصله ۴۸کیلومتری مشهد امروز تامین می‌شد.

بسیاری از زائران با آوردن قمقمه‌های خالی، از این آب برای تبرک به شهر و دیار خود می‌بردند. الان هم هستند زائرانی که آب این سقاخانه را به نیت شفا به شهر و دیار خود می‌برند.

*این گزارش پنجشنبه  ۵ بهمن ۱۳۹۶ در شماره ۲۶۸ شهرآرا محله منطقه ثامن به  چاپ رسیده است.